Tục chôn người chết trong vườn của người miền Tây

Mê Kông là một trong những con sông được mẹ thiên nhiên ưu đãi, được coi là một trong những dòng sông trù phú nhất thế giới. Sông Tiền là một trong chín nhánh của sông Mê Kông chảy qua Việt Nam để đổ ra biển. Sau những ngày bận rộn, tôi quyết định dừng lại mọi việc, tự thưởng cho mình một chuyến về miền Tây sông nước. Chỉ sau khoảng 15 phút đi thuyền máy trên sông Tiền, chúng tôi đã đặt chân tới cù lao Lân của tỉnh Tiền Giang. Tiếng nước sông Tiền vỗ vào rặng dừa nước khiến một người từ miền Bắc như tôi không khỏi lạ lẫm và thích thú.

Bốn cù lao tụ hợp bên sông Tiền được người xưa khéo đặt tên là bộ tứ linh: Long, Lân, Quy, Phụng. Mỗi cù lao có đặc trưng riêng nhưng cù lao Lân, còn gọi là cù lao Thới Sơn, là lớn nhất. Thới Sơn có bốn điểm nổi bật: tuổi đời cao nhất, diện tích rộng nhất, và được coi là đẹp và hài hòa nhất trong tứ linh. Trong số này, chỉ có cồn Thới Sơn và cồn Phụng có đặc sản đờn ca tài tử. Cồn Quy, nhỏ nhất trong tứ linh, mới được khai phá từ những năm 60 của thế kỷ XX và vẫn còn giữ nét hoang sơ.

Đi dọc con đường nhỏ trên cồn Lân, tôi thấy hai bên đường là những cây ăn trái xanh mướt. Cây cối um tùm che kín cả lối đi, cành nhãn trĩu quả xòa qua mé đường. Thỉnh thoảng mới thấy một ngôi nhà nhỏ nằm lọt thỏm giữa vườn cây trái sum suê. Ở đây, người dân không xây tường cao có dây thép gai chằng chịt như ngoài Bắc. Có lẽ do đất đai rộng rãi, không chật hẹp như ngoài Bắc, nên mỗi tấc đất không quá quý giá đến mức phải kiện tụng vì một khoảnh đất nhỏ.

Tại đây, tôi liên tục gặp những điều bất ngờ. Không giống như ngoài Bắc, nơi mộ chôn người chết thường ở xa khu dân cư và quy vào một khu nghĩa trang, ở đây nhiều ngôi mộ to được chôn ngay trong vườn nhà, gần nhà chính. Bàn thờ của nhiều gia đình cũng được đặt ngoài vườn. Biết tôi là người Hà Nội, anh hướng dẫn viên vui vẻ chỉ vào những ngôi mộ và nói: "Chị thấy khác ngoài Bắc không? Ở đây người dân thường chôn người thân trong vườn nhà. Họ làm vậy để người quá cố luôn được gần gũi con cháu. Đất rộng, chôn cất như vậy không tốn diện tích và họ không sợ hồn ma, bởi ma là người thân, không hại người trong nhà".

Hình minh họa: Chôn cất người chết trong vườn nhà

Qua tìm hiểu, tôi được biết ở các vùng quê, đa phần người dân chôn người chết trong vườn nhà, còn ở thị trấn, do ít đất hơn nên nhiều nhà phải chôn ở nghĩa trang. Tuy nhiên, vẫn có nhiều gia đình, dù ở thị trấn, thị xã, vẫn chôn mộ trong vườn. "Đa phần người dân không thích chôn ở nghĩa trang. Nghĩa trang chủ yếu để chôn những liệt sỹ đã hy sinh hoặc những gia đình không có đất", người hướng dẫn viên cho hay.

Phong tục chôn người trong vườn nhà của người dân nơi đây đã làm đổ vỡ âm mưu lập ấp chiến lược của giặc Mỹ và chính quyền Ngô Đình Diệm. Khi Mỹ đưa ra "quốc sách" lập ấp chiến lược, họ dự định cách ly dân làng khỏi lực lượng du kích để dễ "tát nước bắt cá". Họ lùa nông dân miền Nam ra khỏi làng quê và nhốt họ trong các khu đất rào quanh bằng tre và hào cạn, giống như nhà tù hơn là cộng đồng. Người dân phải rời xa mộ phần của tổ tiên khiến họ không thể sống ở nơi mới. Họ không chịu ở trong các ấp chiến lược mà chính quyền Ngô Đình Diệm xây dựng, và trở về với mảnh đất tổ tiên.

Tuy nhiên, ngày nay phong tục này lại gây nhiều khó khăn cho quản lý đô thị. Nhiều nhà dân ở thị trấn, thị xã vẫn giữ phong tục chôn mộ trong vườn, dẫn đến tình trạng giữa khu đô thị lại xuất hiện ngôi mộ to cạnh những hộ dân khác. Điều này không chỉ làm các hộ xung quanh lo lắng vì phải sống gần mộ mà còn làm mất mỹ quan đô thị.